بیماری مالاریا
مالاریا
مالاریا یک بیماری جدی مناطق گرمسیری است که با پشه انتقال می یابد. اگر به موقع تشخیص و درمان نشود می تواند کشنده باشد.
فقط یک نیش پشه کافی است تا یک فرد را آلوده کند.
علائم مالاریا
بسیار اهمیت دارد در صورتی که به مناطق پر خطر مالاریا سفر می کنید نسبت به علائم آن هوشیار باشید. این علائم شامل موارد زیر می شود:
دمای بالای بدن (تب)
تعریق و لرز
سردرد
استفراغ
درد عضلانی
اسهال
معمولا علائم بین 7 تا 18 روز بعد از آلوده شده بروز می کنند اما در برخی موارد علائم تا یک سال یا گاهی زمان طولانی تر هم دیده نمی شوند.
چه زمانی باید به دنبال مراقبت های پزشکی باشید؟
اگر پس از سفر به مناطقی که مالاریا شایع است این علائم را مشاهده کردید فورا به دنبال مراقبتهای پزشکی باشید.
حتی اگر هفته ها، ماهها یا یک سال بعد از بازگشت از سفر به مناطق مالاریا خیز گذشته باشد نیز باید به دنبال مراقبتهای پزشکی باشید.
اگر احتمال ابتلا به مالاریا وجود داشته باشد یک آزمایش خون می تواند تایید کند که بیمار شده اید یا نه.
باید نتایج آزمایش خونتان را همان روز دریافت کنید. اگر مالاریا داشته باشید باید هر چه زودتر درمان را شروع کنید.
چه چیز باعث مالاریا می شود؟
یک نوع انگل به نام پلاسمودیوم، مالاریا را ایجاد می کند. انواع مختلفی انگل پلاسمودیوم وجود دارد اما فقط 5 گونه است که در انسان مالاریا ایجاد می کنند.
انگل پلاسمودیوم را پشه های آنوفل ماده انتقال می دهند که بیشتر در هنگام طلوع و غروب و شب نیش می زنند. زمانی که پشه های آلوده انسان را نیش می زنند، انگل را وارد جریان خون می کنند.
همچنین مالاریا با انتقال خون و استفاده از سرنگ مشترک نیز انتقال می یابد که البته نادر است.
مناطق پر خطر مالاریا
مالاریا در بیش از 100 کشور و بیشتر در مناطق گرمسیری جهان دیده می شود:
مناطق وسیعی از آفریقا و آسیا
آمریکای جنوبی و مرکزی
هاییتی و جمهوری دومینیکن
بخش هایی از خاورمیانه
برخی از جزایر اقیانوس آرام
در گزارش سالانه مالاریا که در سال 2014 منتشر شده سازمان بهداشت جهانی (WHO) تخمین می زند که 198 میلیون موارد ابتلا به مالاریا در سراسر جهان وجود دارد و 584000 مرگ نیز در سال 2013 گزارش شده است.
پیشگیری از مالاریا
در بسیاری از موارد می توان از مالاریا پیشگیری کرد. یک روش ساده پیشگیری انجام موارد زیر است.
نسبت به خطر آن هشیار باشید – از امکان ابتلا به مالاریا پیش از سفر اطلاعات کسب کنید.
جلوی نیش پشه را بگیرید – با استفاده از دورکننده های حشرات، پوشاندن دستها و پاها و استفاده از پشه بندهای آغشته شده با حشره کشها
ببینید لازم است که قرص های پیشگیری از مالاریا مصرف کنید یا خیر – اگر مصرف می کنید مطمئن شوید که قرص های ضد مالاریای مناسب را با دوز مناسب مصرف می کنید و دوره مصرف را کامل کنید
تشخیص – اگر علائم مالاریا را مشاهده کردید فورا به دنبال مراقبتهای پزشکی باشید حتی اگر یک سال باشد که از سفر برگشته اید
اگر قصد سفر به مناطق مالاریا خیز را دارید با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است به شما توصیه کند قرص های ضدمالاریا برای پیشگیری از عفونت مصرف کنید.
درمان مالاریا
اگر مالاریا زود تشخیص و درمان شود در نهایت بطور کامل درمان خواهد شد. درمان باید به محض تشخیص بیماری شروع شود.
از داروهای ضد مالاریا هم برای پیشگیری و هم درمان استفاده می شود. نوع داروی مورد استفاده و طول درمان به موارد زیر بستگی دارد:
نوع مالاریا
شدت علائم شما
از کجا مالاریا گرفتید
آیا برای پیشگیری داروهای ضد مالاریا مصرف کرده اید یا نه.
باردار هستید یا نه.
در برخی موارد، پیش از سفر برای شما درمان فوری در محل[1] تجویز می شود. این مورد معمولا در مواردی پیش می آید که خطر آلوده شدن شما در مناطق دوردست با کمترین امکانات پزشکی یا بدون امکانات پزشکی وجود داشته باشد.
مشکلات پیچیده مالاریا
مالاریا یک بیماری جدی محسوب می شود که می تواند به سرعت رو به وخامت رود. اگر به سرعت درمان نشود، کشنده خواهد بود.
همچنین باعث ایجاد مشکلات پیچیده ای مانند موارد زیر می شود:
کم خونی شدید- زمانی که گلبول های قرمز قادر نباشند اکسیژن کافی را در سراسر بدن انتقال دهند منجر به خواب آلودگی و ضعف می شود.
مالاریای مغزی- در موارد نادر رگ های کوچک خونی که به مغز می روند مسدود می شوند و باعث تشنج و آسیب به مغز و کما می شوند.
تاثیر مالاریا روی زنان باردار، نوزادان، کودکان خردسال و سالمندان معمولا شدید است. مخصوصا به زنان باردار توصیه می شود به مناطق پر خطر مالاریا سفر نکنند.
علائم مالاریا
بعد از آن که پشه آلوده شما را نیش زد علائم مالاریا به سرعت ایجاد می شود.
معمولا زمان بین آلوده شدن و شروع علائم (دوره کمون) بین 7 تا 18 روز است که به نوع انگل خاصی که شما را آلوده کرده است بستگی دارد. اما در برخی موارد علائم تا یک سال یا گاهی زمان طولانی تر هم دیده نمی شوند.
علائم اولیه مالاریا شبیه به آنفولانزا است از جمله:
دمای بالای بدن (تب)
تعریق و لرز
سردرد
استفراغ
این علائم اغلب خفیفند و گاهی به سختی می توان مالاریا را تشخیص داد.
در برخی از انواع مالاریا، تب در چرخه 48 ساعته اتفاق می افتد. در طول این چرخه، شما در ابتدا همراه با لرز احساس سرما می کنید. سپس تب ایجاد می شود که با تعریق و خستگی شدید همراه است. این علائم معمولا بین 6 تا 12 ساعت طول می کشند.
علائم دیگر مالاریا می تواند شامل موارد زیر شود:
اسهال
احساس کسالت عمومی
شدیدترین نوع مالاریا را انگل پلاسمودیوم فالسیپاروم ایجاد می کند. این نوع مالاریا اگر درمان نشود می تواند سریعا برای شما مشکلات جدی و خطرناک ایجاد کند مثل مشکلات تنفسی و نارسایی اندام ها.
به دنبال مراقبتهای پزشکی باشید
اگر به هنگام یا بعد از سفر به مناطق مالاریا شاهد علائم بودید فورا به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.
حتی اگر چند هفته، چند ماه یا حتی یک سال از سفر شما گذشته باشد، به دنبال مشاهده علایم بیماری باید هنوز هم به دنبال مراقبتهای پزشکی باشید.
علت مالاریا
مالاریا به دلیل انگل پلاسمودیوم ایجاد می شود. این انگل از طریق نیش پشه آلوده به انسان منتقل می شود.
انواع مختلفی انگل پلاسمودیوم وجود دارد اما فقط 5 نوع هستند که باعث بروز مالاریا در انسان می شوند.
این انواع شامل موارد زیر می شوند:
پلاسمودیوم فالسیپاروم- بیشتر در آفریقا دیده می شود، این نوع شایعترین نوع انگل مالاریا است و مسئول بیشترین مرگ و میر در سراسر جهان محسوب می شود.
پلاسمودیوم ویواکس- بیشتر در آسیا و آمریکای جنوبی دیده می شود این انگل باعث ایجاد علائم خفیفتری از انگل پلاسمودیوم فالسیپاروم می شود اما می تواند در کبد تا سه سال باقی بماند و منجر به بازگشت بیماری شود.
پلاسمودیوم اووال- تقریبا شایع نیست و معمولا در غرب آفریقا دیده می شود، می تواند سالها در کبد باقی بماند بدون آن که علائمی را نشان دهد.
پلاسمودیوم مالاریا – کاملا نادر است و معمولا فقط در آفریقا دیده می شود.
پلاسمودیوم کنولسی- بسیار نادر است و در بخشهایی از جنوب شرق آفریقا دیده می شود.
مالاریا چگونه انتقال می یابد؟
انگل مالاریا از طریق پشه آنوفل ماده منتقل می شود که به پشه های "شب نیش زن" معروفند زیرا اغلب بین غروب تا طلوع خورشید نیش می زنند.
اگر یک پشه فردی را که قبلا به مالاریا آلوده شده نیش بزند می تواند آلوده شود و انگل را به انسانهای دیگر نیز انتقال دهد. هرچند، مالاریا به طور مستقیم از فردی به فرد دیگر انتقال نمی یابد.
زمانی که پشه شما را نیش بزند، انگل وارد جریان خون و وارد کبد شما می شود. قبل از آن که انگل دوباره وارد جریان خون شود عفونت را در کبد ایجاد می کند و بعد به گلبول های قرمز حمله می کند.
انگل رشد می کند و در گلبولهای قرمز خون چند برابر می شود. در فواصل زمانی منظم، گلبولهای قرمز آلوده می ترکند و انگلهای بیشتری را وارد خون می کنند. گلبولهای قرمز آلوده معمولا هر 72-48 ساعت می ترکند. هر بار که می ترکند، شما شاهد علائم تب، لرز و تعریق خواهید بود.
همچین مالاریا از طریق انتقال خون و به اشتراک گذاشتن سوزنهای آلوده منتقل می شود که البته بسیار نادر است.
داروهای ضد مالاریا
از داروهای ضد مالاریا برای جلوگیری و درمان مالاریا استفاده می شود.
همیشه زمانی که به مناطق مالاریا خیز سفر می کنید باید مصرف داروهای ضد مالاریا را در نظر بگیرید. به محض آن که دریافتید کی و کجا به سفر می روید فورا با پزشک خود یا کلینیک سفر منطقه خود تماس بگیرید.
بسیار مهم است که دوز مناسب را دریافت کنید و دوره مصرف را تا آخر کامل کنید. اگر در مورد زمان مصرف مطمئن نیستید از پزشک یا دکتر داروساز سوال کنید.
پیشگیری از مالاریا
معمولا به شما توصیه می شود قبل از سفر به مناطق مالاریا خیز قرص های ضد مالاریا مصرف کنید زیرا امکان خطر مالاریا را تا 90% کاهش می دهند.
نوع قرص های ضد مالاریایی که برای شما تجویز می شود بر اساس اطلاعات زیر است:
به کجا سفر می کنید
هیچ سابقه بیماری مرتبط در خانواده دارید؟
سابقه پزشکی شما از جمله آلرژی به دارو
هر دارویی که در حال حاضر مصرف می کنید
هر مشکلی که با داروهای ضد مالاریا در گذشته داشته اید
سن شما
آیا باردارید؟
شاید نیاز باشد دوره آزمایشی کوتاه داروهای ضد مالاریا را قبل از مصرف بگذرانید. این کار برای این است که مشخص شود شما هیچ واکنش منفی یا عوارض جانبی نشان نمی دهید. اگر دارو برای شما عوارض جانبی داشت به شما داروهای ضد مالاریای جایگزین پیش از سفر داده می شود.
انواع داروهای ضد مالاریا
انواع اصلی داروهای ضد مالاریای مورد استفاده برای پیشگیری از مالاریا به صورت زیر آمده است.
آتوواکون به همراه پروگوانیل
داکسی سایکلین (با نام ویبرامایسین- دی هم شناخته می شود)
مفلوکویین (با نام لاریام نیز شناخته می شود)
کلروکین و پروگوانیل
درمان مالاریا
اگر مالاریا زود تشخیص و درمان شود زود بهبودی خواهید یافت. درمان باید به محض آن که آزمایش خون، مالاریا را تشخیص داد انجام شود.
بسیاری از همان داروهای ضد مالاریایی که برای پیشگیری استفاده می شوند برای درمان بیماری نیز تجویز می شوند. هرچند، اگر از داروهای مالاریا برای پیشگیری مصرف می کنید نباید همان دارو را برای درمان مصرف کنید. برای همین بسیار مهم است نام داروی ضد مالاریای خود را به پزشکتان بگویید.
نوع داروی ضد مالاریا و طول مدت مصرف آن به موارد زیر بستگی دارد:
نوع مالاریایی که به آن مبتلا شده اید
منطقه ای که از آنجا مالاریا گرفته اید
شدت علائم
آیا قبلا داروهای پیشگیرانه مصرف کرده اید
سن شما
آیا باردارید
پزشک شما استفاده ترکیبی از داروهای ضد مالاریای مختلف را برای از بین بردن سویه های مالاریا به شما توصیه می کند زیرا ممکن است سویه ها به یک نوع دارو مقاوم شده باشند.
معمولا داروهای ضد مالاریا به صورت قرص یا کپسول می باشند. اگر فردی بسیار بیمار باشد، دارو در بیمارستان به صورت وریدی به او تزریق می شود.
درمان فوری در محل
در برخی موارد، ممکن است پیش از سفر به شما داروی فوری در محل برای مالاریا داده شود. معمولا به هنگام سفر به مناطق دور دست بدون پزشک یا کمترین امکانات پزشکی خطر بیمار شدن وجود دارد.
چند نمونه از داروهای فوری در محل:
آتوواکون به همراه پروگوانیل
آرتمتر به همراه لومفانترین
کینین به همراه داکسی سایکلین
کینین به همراه کلیندامایسین
ممکن است پزشک شما پیش از نوشتن نسخه داروی درمان فوری در محل با متخصص سلامت مسافران مشورت کند.
عوارض مالاریا
مالاریا یک بیماری جدی است که می تواند در صورت تشخیص ندادن و درمان نشدن سریعا کشنده باشد. زنان باردار، نوزادان، کودکان خردسال و افراد سالمند مخصوصا در معرض خطر بیماری قرار دارند.
انگل پلاسمودیوم فالسیپاروم وخیمترین علائم مالاریا را ایجاد می کند و مسئول بیشترین مرگ و میر است.
همان طور که مشکلات پیچیده مالاریای شدید می تواند در عرض چند ساعت یا چند روز بعد از اولین علائم دیده شود بسیار مهم است که هر چه زودتر به دنبال کمک های پزشکی فوری باشید.
کم خونی
نابودی گلبولهای قرمز خون با انگلهای مالاریا می تواند کمی خونی (آنمی) شدید ایجاد کند.
کم خونی شرایطی است که در آن گلبولهای قرمز خون نمی توانند اکسیژن کافی به عضلات و اندامهای بدن برسانند و باعث می شوند خواب آلود، ضعیف و خسته باشید.
مالاریای مغزی
در موارد نادر، مالاریا می تواند روی مغز اثر بگذارد. این شرایط به نام مالاریای مغزی شناخته می شود که می تواند باعث تورم مغز شود و گاهی منجر به ایجاد آسیبهای دائمی می شود. همچنین باعث ایجاد تشنج یا کما می شود.
عوارض دیگر
مشکلات دیگری که می تواند در نتیجه مالاریای شدید ایجاد شود شامل موارد زیر می شود:
نارسایی کبد و یرقان- زرد شدن پوست و سفیدی چشم ها
شوک- کاهش ناگهانی فشار خون
ادم ریوی – جمع شدن مایعات در ریه ها
سندروم تنگی نفس حاد[2](ARDS)
قند خون پایین غیرعادی –هیپوگلیسمی
نارسایی کلیه
تورم و پارگی طحال
کم آبی بدن
مالاریا به هنگام بارداری
سازمان بهداشت جهانی (WHO) توصیه می کند زنان باردار از سفر به مناطق مالاریاخیز پرهیز کنند.
اگر زمانی که باردارید مبتلا به مالاریا شوید شما و نوزادتان در معرض خطر بیشتر مشکلات جدی قرار دارید مثل:
تولد زودرس – تولد نوزاد پیش از 37 هفتگی بارداری
وزن کم به هنگام تولد
رشد محدود نوزاد در رحم
مرده زایی
سقط جنین
مرگ مادر
اگر باردارید و می خواهید به مناطق پرخطر سفر کنید با پزشک خود مشورت کنید. آنها به شما توصیه می کنند داروهای پیشگیرانه ضد مالاریا مصرف کنید.
پیشگیری از مالاریا
اگر به منطقه مالاریاخیز سفر می کنید در معرض خطر زیادی قرار می گیرید. بسیار مهم است که برای پیشگیری از بیماری اقدامات احتیاطی را رعایت کنید.
اغلب با استفاده از روشهای پیشگیری می توانید جلوی بیمار شدن خودتان را بگیرید:
نسبت به خطر بیماری هشیار باشید – پیش از سفر از احتمال ابتلا به مالاریا اطلاعات کسب کنید.
جلوی نیش پشه را بگیرید – با استفاده از دورکننده های حشرات، پوشاندن دستها و پاها و استفاده از پشه بندهای آغشته شده با حشره کشها
ببینید لازم است که قرصهای پیشگیری از مالاریا مصرف کنید یا خیر – اگر مصرف می کنید مطمئن شوید که قرص های ضد مالاریای مناسب را با دوز مناسب مصرف می کنید و دوره مصرف را کامل کنید
تشخیص – اگر علائم مالاریا را مشاهده کردید فورا به دنبال مراقبتهای پزشکی باشید حتی اگر یک سال باشد که از سفر برگشته اید
به تفصیل در زیر به این موارد پرداخته ایم.
جلوگیری از نیش پشه
صد در صد نمی توانید جلوی نیش پشه را بگیرید اما هر چه پشه ها کمتر شما را نیش بزنند کمتر احتمال دارد مالاریا بگیرید.
برای این که پشه شما را نیش نزند:
در جایی اقامت کنید که تهویه هوای کافی و روی پنجره ها و درها توری دارد.
در صورت امکان مطمئن شوید که درها و پنجره ها به طور کامل بسته شده اند.
اگر در اتاقی که تهویه مطبوع ندارد اقامت نمی کنید زیر پشه بندی بخوابید که با حشره کش آغشته شده است.
از دورکننده حشرات روی پوست خود و در محل خواب خود استفاده کنید. به یاد داشته باشید که مرتبا آنها را تجدید کنید. موثرترین دورکننده ها دارای دی اتیل تولامید (DEET) هستند و به شکل اسپری، مام، چسب و کرم در بازار موجودند.
به جای شلوارک، شلوارهای سبک و گشاد و بلوزهای آستین بلند بپوشید. این کار مخصوصا به هنگام اوایل صبح و شب زمانی که پشه ها تغذیه می کنند ضروری است.
شواهدی وجود ندارد که درمانهای دیگر، دورکننده های حشرات برقی، ویتامین ب 1 و ب 2، سیر، عصاره مخمر (مثل مارمیت)، روغن درخت چای یا روغنهای حمام در مقابل نیش پشه ها از شما محافظت می کنند.
قرصهای ضد مالاریا
در حال حاضر هیچ واکسنی برای محافظت در مقابل مالاریا در دسترس عموم نیست پس بسیار مهم است است که برای کم کردن احتمال ابتلا به بیماری داروهای ضد مالاریا مصرف کنید.
هرچند داروهای ضد مالاریا فقط احتمال عفونت را تا 90% کاهش می دهند پس برای جلوگیری از نیش پشه ها اقدامات دیگر را نیز انجام دهید.
زمانی که داروهای ضد مالاریا مصرف می کنید:
مطمئن شوید که داروی مالاریا مناسب را مصرف می کنید – اگر مطمئن نیستید با پزشک خود و دکتر داروساز مشورت کنید.
به دقت از دستورات مصرف دارو پیروی کنید
بسته به نوع دارویی که دریافت می کنید به مصرف آنها تا 4 هفته بعد از برگشت از سفرتان ادامه دهید تا دوره کمون را پوشش دهد.
با دکتر خود مشورت کنید تا به شما دارویی دهد که بتوانید تحمل کنید. اگر شرایط زیر را داشته باشید ممکن است بیشتر در معرض خطر عوارض جانبی باشید:
ویروس HIV یا ایدز داشته باشید
صرع یا هر گونه شرایط تشنج داشته باشید
افسرده باشید یا شرایط سلامت روانی دیگر داشته باشید
مشکلات قلبی، کبدی یا کلیوی داشته باشید
داروهایی مثل وارفارین برای جلوگیری از لخته شدن خون مصرف می کنید
از داروهای هورمونی ضد بارداری مثل قرص های ضد بارداری یا چسب های ضد بارداری مصرف می کنید
اگر قبلا داروی ضد مالاریا مصرف کرده اید این طور تصور نکنید که برای سفرهای بعدی نیز همان دارو مناسب است. داروی آنتی مالاریایی که مصرف می کنید به سویه مالاریایی بستگی دارد که پشه منتقل می کند و به این که به کدام نوع خاص داروی ضد مالاریا مقاوم هستند یا خیر.
فورا به دنبال مراقبت های پزشکی باشید
اگر در حین سفر به مناطق مالاریاخیز بیمار شدید یا بعد از این که از سفر برگشتید حتی اگر قرص های ضد مالاریا مصرف کرده باشید فورا به دنبال کمک های پزشکی باشید.
بیماری مالاریا سریعا می تواند رو به وخامت رود پس مهم است که زود تشخیص و درمان شود.
اگر زمانی که داروهای مالاریا مصرف می کنید چه در زمانی که در سفر هستید یا این که روزها و هفته هاست که از سفر برگشتید و علائم بیماری را مشاهده کردید به پزشک خود حتما بگویید که چه نوع دارویی مصرف می کردید. نباید از همان نوع داروی ضد مالاریا برای درمان شما تجویز شود.
اگر بعد از زمانی که از سفر به خانه برگشتید علائم را نشان دادید به نزد پزشک خود یا پزشک بیمارستان بروید و به آنها بگویید که در 12 ماه گذشته به چه کشوری سفر کرده بودید حتی اگر توقف کوتاهی داشتید.
[1] standby emergency treatment
[2] acute respiratory distress syndrome