عوامل خطر مرتبط با حیوانات
پستانداران
حیوانات غیراهلی معمولا از تماس با انسان ها اجتناب می کنند و اکثر تا زمانی که تحریک نشوند به انسان حمله نمی کنند. با این حال، برخی گوشتخواران بزرگ تهاجمی هستند و ممکن است به انسان حمله کنند. غالبا حیوانات مبتلا به هاری تهاجمی می شوند و ممکن است بدون هر گونه تحریک به انسان حمله کنند. اگر به قلمرو حیوانات وحشی وارد شوید، ممکن است به شما حمله کنند بویژه زمانی که از بچه های خود محافظت می‌کنند. گاز گرفتگی حیوانات می تواند سبب جراحت جدی شود و همچنین ممکن است سبب انتقال بیماری ها شود.
هاری مهمترین بیماری عفونی حاصل از گاز گرفتگی حیوانات است. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، هاری عمدتا از طریق سگ ها منتقل می شود البته بسیاری از گونه های حیوانی دیگر نیز می توانند توسط ویروس هاری آلوده شوند. پس از گاز گرفتگی توسط هر حیوانی، زخم باید بطور کامل با ماده ضد عفونی کننده یا صابون یا یک شوینده و آب تمیز شود و باید از پزشک یا دامپزشک بومی درباره احتمال وجود هاری در این ناحیه پرسش شود. در محل هایی که خطر هاری قابل توجه است، بیمار باید بوسیله واکسن هاری یا ایمونوگلوبولین تحت درمان قرار گیرد . دوز تقویتی واکسن کزاز نیز پس از گاز گرفتگی حیوانات توصیه می شود.
مسافرانی که خطر بالاتری برای مواجهه با عفونت هاری دارند بهتر است پیش از عزیمت واکسن هاری دریافت کنند. دریافت واکسن پیشگیرانه هاری به معنی عدم نیاز به درمان پس از گازگرفتگی توسط حیوان آلوده به هاری نیست ولی تعداد دوزهای مورد نیاز در رژیم درمانی را کاهش می دهد.
اقدامات احتیاطی
- در نواحی که عفونت هاری رخ می دهد از تماس با حیوانات اهلی و تمام حیوانات وحشی یا به دام افتاده خودداری کنید.
- از انجام رفتارهایی که ممکن است سبب ترساندن، تهدید یا رم کردن یک حیوان شود، خودداری کنید.
- مطمئن شوید که کودکان نزدیک حیوانات نشده یا آن ها را لمس و تحریک نکنند.
- فورا محل گازگرفتگی هر حیوانی را با آب تمیز و ماده ضد عفونی کننده یا صابون بشویید و با پزشک مشورت کنید.
- اگر خطر قابل توجهی برای مواجهه با هاری پیش بینی می شود، پیش از سفر با پزشک مشورت کنید.
مسافرانی که با خود حیوان به همراه دارند، باید آگاه باشند که سگ ها (و در برخی کشورها گربه ها) باید در مقابل هاری واکسینه شوند تا اجازه عبور از مرزهای بین المللی به آنها داده شود. در تعدادی از کشورهای عاری از هاری مقررات سخت گیرانه تری وجود دارد. پیش از تصمیم برای خروج یک حیوان از کشور، مسافر باید در مورد مقررات کشور مقصد و نحوه ترانزیت تحقیق کند.
مار، عقرب و عنکبوت ها
مسافران نواحی استوایی، نیمه گرمسیری و بیابانی باید از احتمال وجود مارها، عقرب ها و عنکبوت های سمی آگاه باشند. باید از مسئولان بومی در مورد این خطرات پرسش شود. اکثر گونه های سمی در شب فعال هستند.
زهر حاصل از نیش مار، عنکبوت و عقرب علاوه بر آسیب بافتی در اطراف گزش دارای اثرات مختلفی می باشد. نوروتوکسین ها در سم مارهای خشکی و آبی و همینطور در سم عقرب ها و عنکبوت ها وجود دارند. نوروتوکسین ها سبب سستی و فلج می شوند. تماس زهر با چشم سبب آسیب دیدگی شدید می شود و ممکن است، منجر به کوری شود. زهر اکثر مارها بر انعقاد خون اثر می گذارد که ممکن است منجر به خونریزی و کاهش فشار خون شود. سموم موجود در موی عنکبوت ها نظیر رطیل ممکن است در تماس با پوست سبب سوزش شدید شوند.
مسمومیت با یک مار، عقرب یا عنکبوت زهردار یک فوریت پزشکی است که نیازمند توجه فوری است. بیمار باید به سرعت به نزدیک ترین مرکز درمانی منتقل شود. اقدام اولیه شامل ثابت نگه داشتن دست یا پای گزیده شده بوسیله بستن آن با یک میله دراز می باشد (البته نباید خیلی محکم بسته شود) تا انتشار سم در داخل بدن و شدت آسیب بافتی محدود شود. با این حال، اگر تورم موضعی و آسیب بافتی در اطراف گزیدگی موجود باشد بانداژ توصیه نمی شود. سایر اقدامات اولیه سنتی (ایجاد برش و مکیدن محل گزیدگی، شریان بند و محکم بستن) مضر هستند و نباید استفاده شوند.
تصمیم گیری در مورد استفاده از پادزهر باید تنها توسط کادر درمانی واجد شرایط گرفته شود. پادزهر باید در یک مرکز درمانی تزریق شود و تنها در صورتی استفاده شود که طیف اثربخشی آن شامل گونه مسئول گزیدگی بیمار باشد.
اقدامات احتیاطی
- از افراد بومی درباره احتمال وجود مار، عقرب و عنکبوت سمی در منطقه سوال کنید.
- از پیاده روی با پای برهنه یا صندل در زمین هایی که احتمالا مار، عقرب یا عنکبوت سمی وجود دارند، خودداری کنید؛ چکمه یا کفش و شلوار بلند بپوشید.
- از گذاشتن دست یا پای خود در محل هایی که احتمال وجود مار، عقرب یا عنکبوب وجود دارد، خودداری کنید.
- در هنگام شب در بیرون از ساختمان مراقب باشید.
- پیش از پوشیدن لباس یا کفش بررسی کنید که مار، عقرب یا عنکبوت در آنها مخفی نشده باشند.
- در داخل پشه بند بخوابید.
حیوانات آبزی
شناگران و غواصان ممکن است توسط برخی حیوانات آبزی نظیر مارماهی بزرگ، مارماهی رنگین، پیرانا[1]، فوک و کوسه گاز گرفته شوند. آنها ممکن است توسط عروس دریایی، مرجان گزنده، شقایق دریایی، زهرماهی، عقرب‌ماهیان، سنگ ماهی و گونه های آبزی بی مهره گزیده شوند. جراحت شدید و غالبا کشنده ناشی از حمله کروکودیل ها می باشد که در رودخانه ها و مصب[2] بسیاری از کشورهای گرمسیری از جمله شمال استرالیا ساکن هستند. جراحات حاصل از موجودات آبزی خطرناک در نتیجه موارد زیر رخ می دهد:
- تماس با یک ارگانیسم زهردار در حال شستشو یا راه رفتن در داخل آب؛
- لگد کردن یک حیوان دارای زهر در خارهای پشت بدن؛
- لمس موجودات زهردار در طی سیاحت در ساحل دریا؛
- ورود به قلمرو حیوانات بزرگ در زمان شنا یا قدم زدن در حاشیه آب؛
- شنا در آب هایی که توسط درندگان بزرگ برای شکار استفاده می شود؛
- مزاحمت یا تحریک موجودات آبزی خطرناک.
اقدامات احتیاطی
- کسب اطلاعات از افراد بومی درباره احتمال وجود حیوانات آبزی خطرناک در منطقه.
- اجتناب از رفتارهایی که سبب تحریک حمله حیوانات درنده می شود.
- پوشیدن کفش یا صندل در زمان پیاده روی در ساحل و حاشیه آب.
- اجتناب از تماس با عروس دریایی (هم از عروس دریایی زنده در آب و هم از عروس دریایی مرده در ساحل).
- در تمام طول سال از پیاده روی، ورود به آب یا شنا در نواحی دارای کروکودیل خودداری کنید.
- پس از نیش یا گزیدگی توسط یک حیوان زهردار به یک مرکز درمانی مراجعه کنید.
درمان
درمان گزیدگی توسط یک حیوان آبزی وابسته به این است که زخم، سوراخ یا واکنش پوستی موضعی (مانند محل خارش) وجود دارد یا خیر. جراحات ناشی از ماهی خاردار نیازمند غوطه وری در آب گرم، خارج کردن خارها، تمیز کردن دقیق زخم و درمان با آنتی بیوتیک (و یک پادزهر در مورد سنگ ماهی). اگر جراحت توسط یک هشت پا یا خارپشت دریایی ایجاد شده باشد، بطور کلی درمان مشابه است ولی بدون قرارگیری در معرض گرما می باشد. در مورد بثورات پوستی یا ضایعات خطی، احتمال گزیدگی توسط نیداریا[3]وجود دارد؛ درمان شامل استفاده از اسید استیک 5%، ضد عفونی موضعی و کورتیکواستروئیدها (پادزهری برای عروس دریایی Chironex fleckeri) همراه با پیگیری کافی برای عوارض احتمالی می باشد.
[1] نوعی ماهی گوشتخوار
[2] مصب یا خور رودخانه‌ای به توده‌ای نیمه‌محصور از آب‌های ساحلی در جایی که آب دریا با آب‌های شیرین مخلوط و رقیق می‌گردد، گفته می‌شود.
[3] شاخه‌ای از جانوران بی مهره هستند که اندامک‌های نیش‌زننده‌ای به نام نخ‌کیسه دارند نظیر شقایق دریایی، عروس دریایی و...